Δελφοί

Συνδετικά ρήματα, Κατηγορούμενο

Στη γλώσσα μας, εκτός από τα μεταβατικά και τα αμετάβατα ρήματα, υπάρχει και μια άλλη κατηγορία ρημάτων, τα οποία δεν παίρνουν αντικείμενο για να συμπληρώσουν την έννοιά τους, αλλά συνδέουν το υποκείμενό τους με  μια άλλη λέξη που δηλώνει ποια ιδιότητα, ποιο χαρακτηριστικό έχει το υποκείμενο ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται.  Τα ρήματα αυτά ονομάζονται συνδετικά η λέξη που φανερώνει ότι το υποκείμενο έχει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό ή βρίσκεται σε  μια κατάσταση ονομάζεται κατηγορούμενο.

π.χ.: . Ο Πέτρος φαίνεται αγχωμένος

 Η Τασία σπουδάζει γιατρός

Ο γείτονάς μας θεωρείται εξαιρετικός στη δουλειά του.

Η Δήμητρα ορκίστηκε δασκάλα.

¶     Τα κυριότερα συνδετικά ρήματα είναι: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, λέγομαι, καλούμαι, βρίσκομαι, ονομάζομαι, θεωρούμαι, αποδεικνύομαι, παρουσιάζομαι, ανακηρύσσομαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, εργάζομαι (ως)  κ.α.

¶     Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι:

C       ουσιαστικό , Ο πατέρας του Βασίλη είναι εργάτης.

C       επίθετο, Η Μαριάνθη είναι πολύ ευγενική.

C       μετοχή παθητικής φωνής, Ο Διονύσης φαίνεται κουρασμένος.

C       αριθμητικό, Τα Ευαγγέλια είναι τέσσερα.

C       επίρρημα, Το σπίτι έγινε άνω – κάτω.

C       φράση με πρόθεση,  Το δαχτυλίδι σου είναι από ασήμι.

C       εξαρτημένη πρόταση, Η ομάδα του ήταν να τη λυπάσαι.

¶     Το κατηγορούμενο βρίσκεται στην ίδια πτώση με το υποκείμενο του συνδετικού ρήματος, δηλαδή σε ονομαστική.  Αν μάλιστα το κατηγορούμενο είναι επίθετο ή μετοχή, βρίσκεται και στο ίδιο γένος και στον ίδιο αριθμό με το υποκείμενο.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Να βρείτε τα συνδετικά ρήματα (αυτά που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο) των παρακάτω προτάσεων και να τα γράψετε μαζί με τα κατηγορούμενα:

Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1859. Είναι κορυφαίος ποιητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας με πολύ αξιόλογο έργο. Εργάστηκε ως γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1926 έγινε ένας από τους πρώτους ακαδημαϊκούς. Αγωνίστηκε για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και για την ανανέωση της ποίησης. Με το έργο του κατάφερε να εκφράσει τις αγωνίες και τους αγώνες του ελληνικού έθνους και θεωρείται σημαντικότατο. Πέθανε στην Αθήνα το 1943, στη διάρκεια της Κατοχής.

Συνδετικό Ρήμα	Κατηγορούμενο

2. Να διακρίνετε στις παρακάτω προτάσεις το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο ή τα αντικείμενα της καθεμιάς, όπου υπάρχουν.

α) Ο μικρός πρίγκιπας δεν απάντησε.

β) Ο μικρός πρίγκιπας διέκοψε πάλι τις σκέψεις του.

γ) Τα τριαντάφυλλα έχουν αγκάθια.

δ) Οι μεγάλοι με συμβούλεψαν να ησυχάσω.

ε) Μου αρέσει να παίζω.

	Υποκείμενο	Ρήμα	Αντικείμενο / -α
α)
β)
γ)
δ1)
δ2)
ε1)
ε2)

Υποκείμενο- Ρήμα - Αντικείμενο, Μεταβατικά - Αμετάβατα ρήματα

Ρήμα – Υποκείμενο – Αντικείμενο

Μεταβατικά – αμετάβατα ρήματα

Ρήμα: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει ότι κάποιος ή κάτι ενεργεί, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

        Η Μαρία βρέχτηκε.

        Ο Γιάννης κοιμάται.

Υποκείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει κάποιος (κάποια, κάποιο, κάποιοι, κάποιες, κάποια) κάνει ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

Η Μαρία βρέχτηκε.

Ο Γιάννης κοιμάται.

¶      Για να βρούμε το υποκείμενο, απαντούμε στην ερώτηση ποιος/ ποια/ποιο …

¶      Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.

¶       Το υποκείμενο είναι (συνήθως) ουσιαστικό ή αντωνυμία.

¶      Συχνά το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί εννοείται.

¶      Στην περίπτωση που το ρήμα είναι απρόσωπο το υποκείμενο είναι μία ολόκληρη πρόταση. Σε αυτήν την περίπτωση η πρόταση (που είναι υποκείμενο στο ρήμα), ξεκινάει με το να, το ότι ή το πώς  απαντά στην ερώτηση τι.

π.χ. Η μαθήτρια διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Η Ελένη –υποκείμενο/ ουσιαστικό)

       Αυτή διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Αυτή –υποκείμενο/ αντωνυμία)

       Διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Αυτή –το υποκείμενο εννοείται)

       Φαίνεται ότι/ πως θα βρέξει σήμερα.

       (Τι φαίνεται; Ότι/Πως θα βρέξει σήμερα. –το υποκείμενο είναι πρόταση)

Αντικείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

¶      Για να βρούμε το αντικείμενο, απαντούμε στην ερώτηση τι ή (σε) ποιον.

¶      Το αντικείμενο είναι πάντα σε πτώση αιτιατική

¶      Το αντικείμενο είναι (συνήθως) ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή ή αντωνυμία (στην τελευταία περίπτωση συχνά χρησιμοποιείται ο ασθενής τύπος της αντωνυμίας).

¶      Επίσης, το αντικείμενο μπορεί να είναι ονοματική φράση (φράση χωρίς ρήμα) ή ολόκληρη πρόταση (φράση με ρήμα).

¶      Σε μία πρόταση μπορεί να υπάρχουν δύο αντικείμενα.

Τα ρήματα που έχουν αντικείμενο λέγονται μεταβατικά, ενώ αυτά που δεν έχουν αμετάβατα.

π.χ.*  Η Μαρία μού χάρισε το μολύβι.

      (Τι χάρισε; Το μολύβι –αντικείμενο/ ουσιαστικό

       Σε ποιον το χάρισε; Σε εμένα/ μου –αντικείμενο/αντωνυμία- ασθενής

      τύπος).

        Το ρήμα είναι μεταβατικό, γιατί έχει αντικείμενο.

      * Η θεία κάνει παρέα στη μητέρα μου.

      (Τι κάνει; Παρέα στη μητέρα μου –αντικείμενο/ονοματική φράση).

       Το ρήμα είναι μεταβατικό.

      * Κανονίσαμε να συναντηθούμε.

      (Τι κανονίσαμε; Να συναντηθούμε –αντικείμενο/πρόταση).

       Το ρήμα είναι μεταβατικό.

      * Ο Γρηγόρης τρέχει γρήγορα.

         Το ρήμα είναι αμετάβατο, γιατί δεν έχει αντικείμενο.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Να βρείτε τα ρήματα και τα υποκείμενα του παρακάτω κειμένου:

Η Ασπρούδα ήταν το πιο περήφανο πουρνάρι της περιοχής. Ήταν θεόρατο. Οι ρίζες του έμπαιναν βαθιά κι άγγιζαν την καρδιά της γης. Ο κορμός του είχε ως δέκα μέτρα περιφέρεια. Και οι κλώνοι του απλώνανε κι άγγιζαν το παλιόκαστρο. Κι εκείνη η θεόρατη κορυφή του, που πήγαινε μεσούρανα, περήφανη κι αλύγιστη, όσοι βοριάδες κι αν φυσούσαν…

                                                                                                                                                                                                                           Ελένη Χωρεάνθη, Η Ασπρούδα

Υποκείμενο	Ρήμα

2. Να υπογραμμίσετε τα ρήματα των παρακάτω προτάσεων και να σημειώσετε Χ στην κατάλληλη στήλη:

Πρόταση	Μεταβατικό	Αμετάβατο
Ο Γιώργος έφυγε νωρίς.
Η Αντωνία παίζει πιάνο.
Έμαθα πως θα σχολάσουμε νωρίτερα.
Ο πάνθηρας τρέχει γρήγορα.
Το μωρό τρώει κρέμα με λαχανικά.

3. Να υπογραμμίσετε τα μεταβατικά ρήματα των παρακάτω προτάσεων και να τα γράψετε στον πίνακα με τα αντικείμενά τους.

Σχεδιάζω να πάω εκδρομή. Ο αθλητής τρέχει όσο πιο γρήγορα μπορεί. Η Κορίνα μιλάει ακατάπαυστα. Ανυπομονώ να πάω στο πάρτι. Έγραψε μία ευφάνταστη ιστορία. Η πωλήτρια σού έδωσε το φόρεμα. Έπαιξε στην κιθάρα ένα γνωστό τραγούδι. Το εισιτήριο αναγράφει τον αριθμό της θέσης μας. Μας ζήτησε να σταματήσουμε να μιλάμε

Μεταβατικό Ρήμα Αντικείμενο/ Αντικείμενα

Από την ενεργητική στην παθητική φωνή και αντίστροφα

Περιγραφή κτίσματος

         

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.       Πού βρίσκεται το κτίσμα;

Πότε χτίστηκε;

Ιστορικά στοιχεία (Συνοπτικά)

2.     Ιδιαιτερότητα που το χαρακτηρίζει.

 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1.       Εξωτερική περιγραφή: γενική εντύπωση

                                          χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικής

                                          υλικά κατασκευής

                                         ο χώρος που το περιβάλλει

2.     Εσωτερική περιγραφή: περιγράφω όλους τους χώρους διαδοχικά

                                                περιγράφω τα αντικείμενα που υπάρχουν

                                              ( στο χώρο που βρίσκονται με κάθε λεπτομέρεια)

3.     Η ζωή ( ή οι δραστηριότητες) των ανθρώπων (εργαζόμενοι, ένοικοι, επισκέπτες)

4.      Σκέψεις και συναισθήματα.

ΚΛΕΙΣΙΜΟ

  

ΘΥΜΑΜΑΙ:

Στα κείμενα που περιγράφουμε κτίσματα χρησιμοποιούμε:

                           α) πολλά επίθετα: δίνουν ζωντάνια, ακρίβεια και σαφήνεια στην

                                        περιγραφή. Κάνουν το λόγο μας πιο παραστατικό 

                                        και επιπλέον μας δίνουν τη δυνατότητα, πέρα από

                                       τη δύναμη που δίνουν στην περιγραφή,

                                        να εκφράσουμε προσωπικές θέσεις,

                                        να κρίνουμε,  να αξιολογήσουμε.

                             β) επιρρήματα ή επιρρηματικές εκφράσεις,

                                      που φανερώνουν τόπο.

Περιγραφή προσώπων

(σχεδιάγραμμα)

1. Εισαγωγή

   α.. Ποιο είναι το πρόσωπο (αναφορά στο χαρακτήρα, την ηλικία, το επάγγελμα)

   β. Γενικός χαρακτηρισμός που το διακρίνει από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

   γ. Σχέση μας με το πρόσωπο.

2. Ανάπτυξη

   α. Εξωτερικά χαρακτηριστικά: ηλικία, παράστημα και στυλ με έμφαση στα στοιχεία που το διακρίνουν.

   β. Περιγραφή προσώπου, χρώμα, όψη, χαρακτηριστικά, με έμφαση στα μάτια, χείλη, μύτη, μέτωπο, μάγουλα, μαλλιά κτλ. Τονίζονται τα στοιχεία που το διακρίνουν

  γ. Περιγραφή χεριών, κάτω άκρων, κορμού και τυχόν χαρακτηριστικών κινήσεων

  δ. Περιγραφή τρόπου ένδυσης και αιτιολόγησή της.

  ε. Περιγραφή συμπεριφοράς στην εργασία του και στην καθημερινή ζωή

 στ. Αρετές, ελαττώματα και κλίσεις, όπως φαίνονται και όπως σε προσεκτικότερη εξέταση αναδεικνύονται

  ζ. Χαρακτηριστικά επεισόδια ζωής που εκφράζουν άμεσα το ήθος του.

3. Επίλογος

  α. Γενική κρίση δική μας και άλλων

  β. Ανακεφαλαίωση    

Επίθετα σε –ος, -ος, -ο και –ων, -ουσα, -ον

1. Επίθετα σε –ος, -ος, -ο

Τα επίθετα  σε –ος, -ος, -ο έχουν τρία γένη (τριγενή) και δύο καταλήξεις (δικατάληκτα), αφού το αρσενικό και το θηλυκό έχουν κατά την κλίση τους τις ίδιες καταλήξεις.

	αρσενικό / θηλυκό	ουδέτερο
Ενικός αριθμός
Ονομ.	ο /η          ταλαντούχος	το    ταλαντούχο
Γεν.	του / της   ταλαντούχου	του  ταλαντούχου
Αιτ.	τον / την   ταλαντούχο	το     ταλαντούχο
Κλητ.	ταλαντούχε	ταλαντούχο
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	οι            ταλαντούχοι	τα    ταλαντούχα
Γεν.	των         ταλαντούχων	των  ταλαντούχων
Αιτ.	τους / τις  ταλαντούχους	τα     ταλαντούχα
Κλητ.	ταλαντούχοι	ταλαντούχα

2. Επίθετα σε –ων, -ουσα, -ον

	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ενικός αριθμός
Ονομ.	ο επείγων	η επείγουσα	το  επείγον
Γεν.	του επείγοντος	της επείγουσας	του επείγοντος
Αιτ.	τον επείγοντα	την επείγουσα	το επείγον
Κλητ.	-	-	-
Πληθυντικός αριθμός
Ονομ.	οι επείγοντες	οι επείγουσες	τα επείγοντα
Γεν.	των επειγόντων	των επειγουσών	των επειγόντων
Αιτ.	τους επείγοντες	τις επείγουσες	τα επείγοντα
Κλητ.	-	-	-

Εργασίες

1. Να συμπληρώσεις τις παρακάτω προτάσεις βάζοντας τα επίθετα της παρένθεσης στον κατάλληλο τύπο:

(ειδοποιός, ανενεργός,  ενεργός, κακοποιός, αριστούχος, επιτυχών, απών, παρών, εξέχων, δευτερεύων, συμφέρων, πρέπων)

• Ο νέος νόμος για την εκπαίδευση έμεινε_______________, αφού δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
• Τα ονόματα των ___________________________ θα ανακοινωθούν στο διαδίκτυο.
• Ο άντρας που μένει δίπλα μας είναι _________________, τον έχουν συλλάβει πολλές φορές για ληστείες.
• Τις εξαρτημένες προτάσεις τις λέμε και _______________________.
• Η ________________ διαφορά του Γιάννη από τους υπόλοιπους μαθητές είναι η εργατικότητα και η ειλικρίνεια που τον διακρίνει.
• Το σχολείο μας ήταν ______________ σε όλα τα σχολικά πρωταθλήματα.
• Η κόρη του ήταν ________________ φοιτήτρια και συνέχισε τις σπουδές της με επιτυχία στο εξωτερικό.
• Πήρα δύο ζευγάρια παπούτσια, αφού η τιμή τους ήταν _____________________.
• Ο Καβάφης είναι μια _________________ προσωπικότητα της ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης.
• Οι κάτοικοι της γειτονιάς είναι ________________ μέλη του πολιτιστικού συλλόγου.
• Μπήκαμε στο ναό με το _____________ σεβασμό.
• Στην τάξη της Μαρίας υπάρχουν πολλοί____________________.

2. Να υπογραμμίσετε τις παρομοιώσεις ή τις μεταφορές που υπάρχουν στις παρακάτω προτάσεις και να τις γράψετε στον παρακάτω πίνακα:

Είχε οργώσει την αγορά για να βρει τα φρούτα που της ζήτησε και του μίλησε με σκληρά λόγια όταν τον είδε. Για άλλη μια φορά είχε γίνει καπνός! Πρωί πρωί σηκώθηκε από το κρεβάτι και έφυγε σαν κλέφτης. Το απόγευμα γύρισε κουρασμένος και έπεσε σε βαθύ ύπνο. Τώρα, σαν την είδε, έκανε τον αδιάφορο. Την κοιτούσε σαν να μην ήταν εκεί και το βλέμμα του ταξίδευε σα χαμένο…

Μεταφορές	Παρομοιώσεις